Tolstoy’un çok değerli bir sözü vardır, bilirsiniz: “Bütün büyük hikayeler iki şekilde başlar. Ya birisi bir yolculuğa çıkar ya da şehre bir yabancı gelir.” Peki güçlü şiirler nasıl başlar? Ya doğudan biri şehre gelir ya da insandaki yabancılığı keşfeder. İçindeki “ben”den yabancılaşma diyebiliriz. Ve bu yabancıyı deşifre eder. Yol aslında bu yolculuğun astarıdır. Yol ile yolcunun kesiştiği noktaya şiir diyoruz.
Metin Kaygalak’ın toplu şiirleri geçen yıl ‘Kara Divan’ adıyla kitap olarak yayınlandı. Kaygalak’ın ilk kitabı Yüzümdeki Kuyu 1998 yılında okuyucuyla buluşmuş, büyük ilgiyle karşılanmış ve ses getirmişti. Çağdaş bir destan olarak tanımlayabileceğimiz bu kitap Yüzümdeki Kuyu (Kuyuya Dikkat) ve Kara Şiirler (Karaya Dikkat) adlı iki bölümden oluşuyordu. Kuyu, içine düşmeden, bilerek atlanan yeri anlatan bir metafor, siyah ise yaşanmayan, yaşanmaya zorlanan bir hayattır. Her ikisinin de okuyucunun yüzüne vurarak olumsuzu olumsuzlamak için oluşturulmuş bilinçli metaforlar olduğunu düşünüyorum. Doğu’ya ve içindeki yabancıya (ya da içerideki yabancılaşmaya) dönersek, Doğu’nun buzul çağıyla karşılaşmak kolaydır: “Doğu’nun buzul çağı./ Hangi mavi rengini koruyorsa, derim./ bak hala boynumda bir çingene/ellerim üşüyor…” Bu destan şiirinin asıl derdinin Doğu’yu anlamlandırma, anlamlandırma ve hesaplaşma çabası olduğunu söyleyebiliriz. Burada Doğu’nun buzul çağında olduğu ve dolayısıyla şairin öznesinin ensesindeki çingene eli soğuk olduğu vurgulanır.Eski dönemlerde cellatların çoğunlukla çingeneler arasından seçildiğini düşünürsek bunun nedenini anlayabiliriz. eli o kadar uzundu.Şiirin ilerleyen bölümlerinde “cellat” kavramına da doğrudan şu mısralarda yer verilir: “Cellatımla konuştum. Düştüm / tanrıların emri altına düştüm. Tohumumu mağaralara ve/magmaya döktüm. Su ve mayaya ayırdım/ ayırdım. Anamı öldürdüm/ Kör bir oğuldum, çarmıha gerildim/ zamana gerildim…”
Burada kuyuya düşüşün ve kararmanın nasıl başladığını açıkça görüyoruz. Tanrıların emirlerini hiçe sayarak, yavruları mağaralara ve magmalara dökmek (bu, insanın kendi suyuna ve mayasına ayrışmasına neden olur), kör bir oğul olarak çarmıha gerilmekle sonuçlanır. İster istemez anne de öldürülüyor, bu ortada. Anne bir bakıma büyükannedir. Hayat veren (hayatın özü olan) ve aslı temsil eden (ki aslı budur) O’dur. Ne de olsa herkes celladına bir oyunla bağlıdır. Reddetmenin ve karşı çıkmanın sonucu muhtemelen kendinizi bulmaktır ama bunun da bir bedeli vardır ve ağırdır. Sıradan bir haç değil (öncesi, şimdi ve sonrası dahil) bir haç gibi çarmıha gerilmek muhtemelen en ağır esneme şeklidir.
Şiirler derin ve ağır siyahtır. Bu siyah vazgeçmenin ya da teslim olmanın değil, ödenen bedelin ve inadın rengidir. Ne de olsa yetim kalmış bir şiir konusu var önümüzde. “Kalan” yerine “seçilen” demek muhtemelen daha doğru. İşareti kaybeden ama her zaman onu bulacağına dair bir umudu olan. Bu satırlar bir bakıma yol haritasıdır: “İşaretimi kaybettim/ Sığındığı her kapıdan kovulan bir günahkarım/ Yetim kaldım işte/ kendi bedenimde de.” Yine de şair bu yolculukta yalnızdır ve tüm kitaba hakim olan duygu, inatçı bir muhalefet değil, kendi kendisiyle hesaplaşma ve çoğu zaman tezahür eden suçluluk duygusuyla baş etme çabasıdır. Zaman zaman kendini ısırıp emziren bir yılan, ölümü mor dudağında çürüyen mor bir aşk zanneder ve kendini sorgular (kendisi bin yıllık bir geleneğin temsilcisidir), sorgulamakla kalmaz, aynı zamanda kendini de sorgular. onu da yener. Muhtemelen çok yorum yapılacaktır ama Metin Kaygalak’ın bu kadar güçlü bir şiirle çıkış yapmasının asıl sebebi bence önündeki kalın duvarı yıkmak için büyük çaba sarf etmesi ve bunu yaptığı için duyduğu suçluluktur. çaba asla pes etmedi. İkilemde kalmanın zirvesi bu olsa gerek!
AĞAÇ ÖLÜYOR, HİÇ KİMSE ÖLMEDİ GİBİ
2000 yılında yayınlanan ikinci kitabı ‘Suya Oku Dua’ da aynı ruh haliyle başlıyor. Kitabın ilk şiirinin ilk mısrası: “Benim gerçeğim çoktan kendini öldürdü”. Kolay değil, çöllere ve cümlelere inanan bir şiir öznemiz var. “Çünkü” der şair, “devlet ve ipek bana lütufta bulundu.” Bu tılsıma inandırılan bir kişinin tılsımı boynundan çıkarıp yere vurduğuna biz okurlar şahit oluyoruz. Tanıklık bile ağır geliyor. Yaşamaksa hem kaçınılmaz hem de dayanılmaz olmalı.
Kara Divan – Derleme Şiirler 1998 – 2013, Metin Kaygalak, 320 sayfa, Everest Yayınları, 2022.Zaman geçer ve nefsi ezen menfün ölçeği azalmaz, şiddetini sürdürür gibi görünür. 2006 yılında yayınlanan ‘Nar Defterleri’nde kendisini oluşturan unsurları sevinçle karşılayan, hesaplaşıp kucaklayan, onların yok oluşuna gülen, ayakta durmaya çalışan bir şiir konusu ile kendimizi yeniden o kadim kültürün içinde buluyoruz. o yıkımın getirdiği vicdan azabına karşı dik. Yıllardır dinmeyen bir vicdan azabı, kendi kendini sorgulamanın ötesinde kendi kendini yok eden bir hesaplaşma, bitmeyen bir iç kanama ile karşı karşıyayız. Sıkıntıları ruhunun derinliklerine atmaktan asla geri durmaz ama yolundan da asla dönmez, geri adım atmaz. Kaygalak’ın kurduğu o modern/eski dil. Bu zihinsel şok kaçınılmazdır. Çünkü şair, yarattığı bin yıllık geleneği ve yaşam biçimini kabul ederek ve hatta yücelterek kadim bir kültürü yok etmeye çalışır. Vurduğu her darbede doğal olarak yaralanıyor. Bu yüzden “ağaç öldü/ ben de ağaçta kaldım, her şeyin bir yalnızlık olduğunu bile bile” demekten geri durmuyor. Sonraki satırlarda dozu yükseltiyor: “Ağaç hiç kimsenin yapmadığı gibi öldü/öldü.” Unutulmamalıdır ki ölen kişi sadece gözümüzün önünde duran ağaç sandığımız gövdesi değil, aynı zamanda ağacın köküdür.
Yine siyahtan bahsedilir ve bu adımda siyaha döner. Bir farkla: siyah artık kapalı, geçmiş bir zamanın rengidir. “Kabul ediyorum/ kabul edenler kara zamanın kapandığını…” Ancak kapanan bu kara zamana daha yakından baktığımızda “kaderle ilgili cani şehir, uzun balkonlardaki ölü menekşeler, ölüler” ile karşılaşıyoruz. müreffeh adamların elinde kuşlar”. Peki, aklımıza bir soru geliyor, siyah gerçekten geçmiş bir zamanı mı gösteriyor? Birinci kitaptaki cellatta bir çingenenin uzanmış, üşümüş ellerine geri dönelim. Cellat muhtemelen cellattır, ip tıpkı ip gibidir. Ancak şiir yolculuğunda gelinen aşama, “boynuma gerdiğim ipler neşedir!” Söylemenin olgunluğuna ulaşılmasını sağladı mı? Bu, ipin üzerinde isteyerek boyun uzatma halidir. Korkunun ortadan kalkması, ürperme yerine (kabullenmeme) kayıtsızlık ön plana çıkar. Bu muhtemelen kara zamanın kapanışıdır. Sormadan edemiyorum: Siyah kayboldu, ama onun yerini başka bir siyah tonu aldı mı?
SAKIL ERKEKLER, KIZLAR KAYIP, BABASIYLA ÖLÜ ÇOCUKLAR
2006 yılında yayınlanan ‘Ortodoks Erkeklere Fücur’ ile başlayan dönemi Metin Kaygalak’ın şiirinin ikinci dönemi olarak adlandırabiliriz. Ne bir yol ayrımı, ne bir bakış dönüşü; Bu, şiirin daha fazla yayılması ve genişlemesinin yanı sıra daha derin, bire bir temeldir. Daha ilk şiirlerden itibaren dikkat çeken dil/dil zenginliği, dillerle hesaplaşma ve dil döngüsünün genişlemesi bundan sonra da benzer şekilde devam etse de mesele/sorunlar bahsettiğim gibi yayılıyor ve derinleşiyor. En değerlisi ise renk değişmiş, siyah tonları en azından daha az görünür olmaya başlamış ve bahsettiğimiz duvar artık tamamen çökmüştür. Kendinizle neredeyse hiç hesaplaşma ve bir anlamda suçluluk duygusu yoktur.
‘Ortodoks Boys için Fucur’ elli kantattan oluşuyor. Merkezde Anadolu/Mezopotamya’nın olduğu, çevreden merkeze doğru gerçek tarihi ve kültürel yapıların ve olayların ortaya çıktığı, bir tarafta devletlerin, kültürlerin, etnik ve dini oluşumların, nihayetinde insanların olduğu dokunaklı, ölümcül, kaotik bir destan. diğer. Demek istediğim, bu şiirler temelde bizim tarihimizdir.
Alhambra Buhara, Osetçe/Rusça, Yezidi/Laleş, Hanzala/Qırıx, Lübnan/Asi, Osmanlı/Musul, Sason/Milas, Silvan/Basel, Hamidiye/ Hormek, Nusaybin/Tori, Midyat/Süryani, Yerleşik Pontus/Laz kantatları. ayrıca acı kardeşlik kantatları, şiveli oğlanlar, titiz Yahudiler, kayıp kızlar, sessiz oğlanlar, başıboş mühendisler, babasıyla birlikte ölen çocuklar, mavi hanımlar, devlet aklı ve sahte Cumhuriyet ile karşılaşıyoruz. Elbette bu kantatların bazılarında X, W ve Q gibi bazı harfler için de bir kantat yazılmıştır.
Bu kantatlara (harfleri sakıncalı ve zararsız diye ayırmadan) tarihin düz okuması diyebiliriz rahatlıkla. Bu kantatları okurken kil tabaklara yazılmış şiirleri okuyacağımız dili düşünebilir, ilkel insanların çekingen koşuşturmacasına tanık olabilir, uzaklardaki dağ müziğinin uğultusunu dinleyebiliriz.
‘Doğu Kapısındaki Hokkabaz’ 2013’te yayınlandı. Doğu’nun aralık kapısından sızan müzik, dualar, marşlar ve diğerleri… Bu şiirler bize Jonglör’ün söylediği, black rock’tan kayıp valse, ulusal dualar, dünyevi ilahiler, Müslüman caz. Bir Türk dilinin içi parçalanmış kemikleriyle yazılan bu potpuri okuru ister istemez irinle karşı karşıya bırakır ve bu bölüm şu satırlarla biter: “İşte bayrağın avuçların beş teri/ İşte irin. / Ve/ Ruhun döngüleri…// Rap…rap…rap…/ / Bağımsızlıktan çıkamadı/ Dindar bir ergen/ Sırtından dökülen sözleri”.
‘Kara Divan’, Metin Kaygalak’ın 1998-2013 yılları arasında yayınlanan kitaplarından oluşan bir derlemedir. Kırılgan bir coğrafyanın güçlü sesini yansıtan ‘Kara Divan’ Halklara Natamam Müziği şiiriyle son buluyor. Bu ismi unutmayalım ve bu yarayı hep içimizde yaşatalım.
